Quantcast
Channel: Qaran News
Viewing all articles
Browse latest Browse all 27666

Faallo: Somaliland Waa Inay Ka Baxdaa Wada-Hadalada Somalia

$
0
0

 

 

 

Faallo: Somaliland Waa Inay Ka Baxdaa Wada-Hadalada Somalia

 

Sida taariikhda ku cad waxaa sannadkii 1960 uu midowgii fashilmay

dhexmaray Somaliland iyo Somalia oo ahaa laba dawladood oo cusub kana

kala qaatay gobanimada Boqortooyadii Ingiriiska iyo Dawladdii

Talyaaniga. Midowgaas ma dhexmarin Somaliland iyo Somaliweyn ama Somalia

iyo Somaliweyn. Somalida Kilinka 5aad ee Itoobiya, Waqooyi Bari Kenya,

iyo Jabuuti kama mid ahayn midowgaas kamana qaybgelin. Sidaas daraadeed,

wada-hadal kasta oo dhexmara Hargeysa iyo Muqdisho waxaa loo baahnaa

inuu ku koobnaado oo qudha labada ummadood ee Somaliland iyo Somalia oo

aan Somalida kale faragelin. Dadyowga Somaliyeed ee Jabuuti, Kilinka

5aad, iyo Waqooyi Bari Kenya, siiba kuwa ku jira xukuumadda iyo

baarlamaanka Fadaraalka Somaliweyn aan jirin marnaba xaq uma laha inay

ka hadlaan  midnimadii dhexmartay Somaliland iyo Somalia maadaama aanay

xubno ka ahayn.

 

Nasiib-darro, Somalia maanta kama jirto dawlad ay leeyihiin dadka

Somalia oo Somaliland la gelikarto wada-hadal midho dhalinkara. Waxaa

Somalia ka jira maanta waa dawlad aan la kala lahayn iyo dal aan la kala

lahayn oo ku salaysan wax lagu magacaabo 4.5 Somaliweyn (5ta

Somaliyeed), waxaana ka dhisan Muqdisho baarlamaan iyo xukuumad lagu

magacaabo Fadaraalka Somaliweyn oo maroorsaday dawladnimadii ay dadka

Somalia xaqa u lahaayeen. Wada-hadalada ilaa hadda qabsoomay ma

dhexmarin Somaliland iyo Somalia balse waxay dhexmareen Somaliland iyo

Somaliweyn taasuna maaha wax la aqbalikaro. Lama garanayo sababta ay

Somaliland oo dadkeedu ka tasho wada-hadal ula gasho dawlad ku dhisan

hugunka magaca Somaliweyn aan jirin oo aanay ka talin dadkeedu, wax

natiijo ahna aanay marnaba ka soo baxayn.

 

Somalida u dhalatay Kilinka Shanaad iyo Waqooyi Bari Kenya ee ka soo

qulqulay dhulkoodii kana buuxa Baarlamaanka iyo xukuumadda Somaliweyn ee

Muqdisho oo aan  u dhalan Somalia ayaa maalinkasta faragesha

wada-hadalada isla markaana u dooda midnimo aanay shuqul ku lahayn.

Faragelintanu waxay carqaladweyn ku tahay wada-hadalo midho dhalinkara

oo dhexmara Somaliland iyo Somalia. Kuwan ka yimid Kililnka 5aad iyo

Waqooyi Bari Kenya ee Somaliweyn aan jirin iyo midnimo aanay shuqul ku

lahayn u qaylinaya maanta waa kuwii ku mamay hantida iyo xukunka

Somalida xorta ah xilligii xukunkii Siyaad Barre.

 

Markii Siyaad Barre Afgembiga Milatari ku qabsaday Jamhuuriyaddi Somalia

sannadkii 1969 waxa uu dawladnimadii ka dhaxaysay Reer Waqooyiga iyo

Reer Koonfurta ka dhigay mid aan la kala lahayn oo ka dhaxaysa 5ta

Somaliyeed sida maanta ka taagan Somalia. Waxaa uu u gacan-haadshay

dadkii beeshiisa guud ka tirsanaa ee deganaa Gobolka Somaliyeed ee

Itoobiya iyo Gobolka Somaliyeed ee Kenya. Waxaa uu qaxootigii ka dhigay

Gole Sare, Gole Dhexe, wasiirro, agaasimayaal guud, guddoomiyayaal

gobollo, janano, taliyayaal ciidan iwm. Qaxootigii ayaa noqday wadani,

wadanigiina waxaa uu noqday qaxooti. Waxa uu ahaa xilli daran oo

qabyaaladdu ka xoog-roonaatay oo legaday wadaninimadii, qaranimadii, iyo

dawladnimadii Jamhuuriyaddii Somalia oo loo loogay loona shidheeyay

Somaliweyn aan waxba wada lahayn.

 

Kadib markii ay fashilantay Aragtidii Somaliweyn oo ahayd in la xorreeyo

5ta Somaliyeed, hal calan iyo hal dawladna la hoos keeno ayaa waxaa

dhacday in Figraddii Somaliweyn ay maanta isku bedeshay siyaasad

isku-dul-noolasho taas oo Somalida aan xorta hayn ku mamaan xukunka,

hantida, iyo dhulka Somalida xorta ah kana jeestaan xorraynta

dhulalkooda.

 

Ayaxa Somaliweyn ee ku degay Somalia maanta marnaba ma rabaan in labada

ummadood ee Somaliland iyo Somalia is-afgartaan ama wada-hadaladoodu

guulaystaan. Somalida ka soo kala jeeda Somaliland, Kilinka 5aad ee

Itoobiya, iyo Waqooyin Bari Keenya ee ku jira baarlamaanka iyo

xukuumadda Fadaraalka Somaliweyn ee Muqdisho waxay u ordaan kuna

dadaalaan in mar labaad uu Somaliland iyo Somalia dhexmaro midow ku

salaysan Somaliweyn si ay u soo nooleeyaan siyaasaddii is-ku-dul

noolaanshaha iyo is-qabsashada ee Somaliweyn oo Somalida aan xorta ahayn

ku mameen kuna waalifeen xukunkiodhanjiray Somalia xilligii Xukunkii Siyaad Barre. Waxay rabaan inay

sida shinnida ugu degaan Somaliland mar labaad oo dawladnimadeeda ka

dhigaan raq ay wada leeyihiin 5ta Somaliyeed sida maanta Somalia ka

taagan iyaga oo adeegsanaya magaca Somaliweyn aan jirin. Waxaa dadka

Somalia lagu khiyaameeyaa inay Muqdisho tahay hooyada Somaliweyn oo aan

5ta Somaliyeed kala lahayn dawladda ka dhisan sidaasna dadka Somalia

looga duudsiyay dawladnimadoodii ay xaqa u lahaayeen.

 

Maanta dadyowga Somalidu waxay u kala fadhiyaan 5tii meelood ee

gumaysigu u qaybiyay. Somaliland, Jabuuti, iyo Somalia waa xor. Somali

Galbeed iyo Somali Waqooyi Bari waxay kala raacsanyihiin Itoobiya iyo

Kenya. Saddexda xorta ah ma muuqato inay midoobi. Labada la haysto ma

muuqato goor ay xoroobi, haddii ay xoroobaanna ma muuqato inay

aaminsanyihiin figradda Somaliweyn ee ay ku adeegtaan. lama garanayo

inay aragtida Somaliweyn rumoobi iyo in kale, lamana saadaalinkaro

samanka 5ta Somaliyeed oo xor ah inta la arko ay Figradda Somaliweyn

madaxa la soo kacdo mar labaad, lamana garanayo inay midoobi iyo in

kale. Dalalka Somalida xorta ah awood uma laha inay xorreeyaan labada

gobol ee Somaliyeed ee ka kala tirsan Itoobiya iyo Kenya balse niyad

ahaan way u taageerikaraan. Waxaa xorraynkara oo qudha Somalida u

dhalatay gobolladaas sida ay isku xorreeyeen dadka Koonfurta Sudan.

Markii Jamhuuriyadii la odhanjiray Somalia ee ka koobnayd Somaliland iyo

Somalia ay ku duushay Itoobiya sannadkii 1977 si ay u xorrayso dhulka

Somali Galbeed waatii la ogaa ee adduunku ku kacay kuna khasbay

dawladdii Somalia inay ka baxdo xuduudda Itoobiya kuna noqoto

xuduudeeda, dagaalkaas oo dhaqaale iyo ciidanba lagu burburay.

 

Xubnaha barlamaanka iyo xukuumadda Fadaraalka Somaliweyn ee ka soo kala

jeeda Somaliland, Jabuuti, Waqooyi Bari Kenya, iyo Kilinka 5aad  ma

matalaan dalalka iyo gobollada ay ka soo jeedaan, awoodna uma laha inay

tagaan. Kooxdan kuma kaalmaynkarto Somalia ciidamo iyo cashuur dhaqaale

oo lagula dagaallamo laguna jebiyo Kooxda Al-Shabaab ee dhibaatada weyn

ku haysa Somalia maanta, degaanna kuma laha Somalia laga soo doorankaro

mustaqbalka. Baarlamaanada iyo Xukuumadaha Somaliland, Jabuuti, Kilinka

5aad, iyo Waqooyi Bari Kenya kuma jiraan dad u dhashay Somalia loomana

oggola. Markaas su’aashu waxay tahay: Maxay ku mutaysteen inay xubno ka

noqdaan baarlamaanka iyo xukuumadda Somalia?  Maxayse  uga dhaadhiciyaan

dadka Somalia in 5ta Somaliyeed aanay waxba kala lahayn?

 

Haddii ummadda Somalia aaminsantahay in Hugunka Fadaraalka Somaliweyn ee

Mqudisho ka jira uu u keenayo Somaliland waa wax aan marnaba dhacayn

waana ku gef ummadda Somaliland in iyada oo dalkeeda xukunta ay ku

tuurto fawdada ka jirta Somalia ee ku salaysan Somaliweyn aan waxba wada

lahayn. Dhinaca dalalka Carabta, ninka u dhashay Masar ee gala Jordan

ama dal kale oo Carbeed marnaba uma suurtowdo inuu ka helo jago wasiir

ama uu darajo ka qaato dalkaas. Dalalka Carabta ee kala deggan Waqooyiga

Afrika iyo Bariga Dhexe (18 dal) midkasta dawladnimadiisa isagaa leh oo

ay gaar u tahay iskumana xad-guudbaan iyaga oo ah isku af, Diin, midab,

dhaqan, iyo caado ah. Somalidu iskagama dhawa Carabta kamana duwana,

kamana dhaxayso 5ta Somaliyeed dal iyo dawladnimatoona, waxna ma wada

laha. Somalia lagama yaabo inay ka baxdo dhibaatada ay ku jirto inta ay

Somaliweyn kula jirto qas iyo danaystinimo. Dadka Somalia oo gacanta ku

dhiga dawladnimadooda ayaa dhibaatada ka saarikara Somalia. Nin aan kula

dhul iyo dawlad ahayn kula wadaninimo, damqasho, dadaal, iyo ujeedo

maaha.

 

Dadbaa aaminsan in haddii qofku diido magaca Somaliweyn ee aan jirin uu

ka baxayo Somalinimada. Somaliweyn diin maaha balse waxay ahayd aragti

is-bahaysi siyaasadeed ee dadyowga qoomiyaddda Somaliyeed oo rabay inay

midoobaan balse suurtogeliweyday laakiin Somalinimo waa dareen

sokeeyenimo oo ka dhaxeeya 5ta Somaliyeed oo astaan u ah xidhiidh

sokeeye iyo walaaltinimo aan la isku xad-gudbin.

 

Somalia (Koonfurta) maanta xor uma aha wada-hadalada ay la leedahay

Somaliland sababta oo ah dadketahay isla markaana afduubay Somaliweyn dulmi ku dhisan. Dawlada

Muqdisho ka dhisan waa raq ay wada hiigayaan kalana boobayaan 5ta

Somaliyeed. Dal aan dadkiisu ka talin kama gaadhikaro wada-hadalada wax

go’aan ah. Somaliland laguma khiyaamaynkaro in lagu dhextuuro Somaliweyn

dulmi ku dhisan oo ay ka xorrowday 1991. Sidaas daraadeed, waxaan u soo

jeedinayaa Xukuumadda Somaliland inay si rasmi ah oo dhakhso leh uga

baxdo wada-hadalada ay la leedahay Somalia inta Somalia dhisanayso

dawlad ay iska leeyihiin dadkeedu oo wada-hadal gelikarta waayo wax

natiijo ah kama soo baxayaan wada-hadal lala galo dawlad ku dhisan

Somaliweyn. Waa in Somaliland sugtaa inta ay Somalia ku soo noqonayso

gacanta dadkeeda sidii 1960 oo ay ka dhalanayso xukuumad iyo baarlamaan

ay leeyihiin dadka Somalia oo iska  erya kuwa kaga soo qulqulay Somalida

kale si ay markaas awood ugu yeelato inay go’aan ka gaadhikarto

wada-hadalada u dhaxeeya labada dal. Waa laga gudbay samankii la isku

khiyaamaynjiray layskuna dulmiyijiray magac Somaliweyn aan jirin.

 

Ibrahim Hassan Gagale

Email: ibrahim_hg@yahoo.com

Taariikh: September 12, 2013

 


Viewing all articles
Browse latest Browse all 27666

Trending Articles